ઉત્તરાયણ
તા.21 ડિસેમ્બર.
હવે એ સર્વવિદિત છે કે પૃથ્વી પોતાની ધરીને અનુલક્ષીને ધરિભ્રમણ કરે છે અને સૂર્યને અનુલક્ષીને પરિક્રમણ કરે છે.
ધરિભ્રમણને કારણે રાત-દિવસ થાય છે અને પરિક્રમણને કારણે ઋતુઓ બદલાય છે.
પરંતુ પૃથ્વી પોતાની ધરી પર 23.5° નમીને ધરિભ્રમણ કરે છે. તેના લીધે સૂર્યને અનુલક્ષીને પરિક્રમણ સમયે સૂર્ય બરાબર પૂર્વમાં ઉગતો દેખાવાને બદલે તેનું સ્થાન પૂર્વમાં જ પરંતુ થોડું ઉત્તર કે થોડું દક્ષિણ બદલ્યા કરે છે. વર્ષમાં બે દિવસ (તા.21 માર્ચ અને 21 સપ્ટેમ્બર) બરાબર પૂર્વમાં ઉગતો/આથમતો જણાય. તે બંને દિવસને વિષુવદિન કહેવાય.
પૃથ્વી (વિષુવવૃતને લીધે) બે ભાગમાં વહેંચાય. ઉત્તર ગોળાર્ધ અને દક્ષિણ ગોળાર્ધ.
ઉત્તર ગોળાર્ધમાં સૂર્યના કિરણો સીધા પડે ત્યારે દક્ષિણ ગોળાર્ધમાં ત્રાંસા હોય અને પછી ઊંધું થાય.
જે ગોળાર્ધમાં સૂર્યના કિરણો સીધા પડે ત્યાં ગરમી વધારે હોય એટલે ઉનાળો અને બીજા ગોળાર્ધમાં ત્રાંસા કિરણો હોવાથી ઠંડી હોય એટલે ઉનાળો.
આપણો દેશ ભારત ઉત્તર ગોળાર્ધમાં આવેલ છે.
આપણને ઉત્તર ગોળાર્ધમાંથી પૂર્વમાં ઉગતો સૂર્ય, શિયાળા દરમિયાન દરરોજ થોડો દક્ષિણમાં ખસીને ઉગતો દેખાતો હોય.
એક સ્પષ્ટતા જરૂરી છે કે સૂર્ય ખસતો નથી, તે પૃથ્વીના પરિક્રમણને લીધે ખસતો દેખાય છે.
સૂર્ય 21 ડિસેમ્બરના રોજ દક્ષિણ દિશામાં મહત્તમ ખસી ચુકેલો હોય. એટલેકે સૂર્યના કિરણો મહત્તમ ત્રાંસા થયા હોય. એટલે તે દિવસે વર્ષની સૌથી લાંબી રાત્રી અને સૌથી ટૂંકો દિવસ હોય.
21 ડીસેમ્બરથી સૂર્ય ફરી ઉત્તર તરફ ખસીને ઉગાવાનું શરૂ કરે. અને રાત્રીની લંબાઈ ઘટવાનું શરૂ થાય અને દિવસની લંબાઈ વધવાનું શરૂ થાય.
આને ઉત્તરાયણ કહેવાય.
(મકરસંક્રાંતિ જુદી ઘટના છે)
ઉત્તરાયણ પછી પવનની દિશા અને ઝડપ બદલાય છે. જેનો અભ્યાસ કરવા માટે અભ્યાસુઓ દ્વારા વર્ષો પહેલા પતંગ ચગાવવા આવતા. જે પછીથી ઉજવણીનો એક ભાગ થયો છે.
